پشمینه بافت

قالیچه‌ی قدیمی کردی، شرق ایران

1890-1900. 360 x 160 cm

کردهایی که نادرشاه روانه‌ی خراسان کرد، در اثر آمیختگی با ترکمن‌ها، بلوچ‌ها و دیگر اقوام ساکن در خراسان بافته‌هایی تولید می‌کنند که کمترین شباهت را با بافته‌های کردی غرب ایران دارد و بیش از آنکه کردی باشد، ترکیبی از آرایه‌ها و نقش‌ها و رنگ‌های اقوام ساکن در خراسان است.

چیزی که برای خود من توی این قالیچه جالب بود، حاشیه‌ای بالایی قالیچه است. ستاره‌های بافته شده بر حاشیه‌ی بالایی قالیچه (حاشیه‌ی پایینی در تصویر دیده نمی‌شود) را کمتر در بافته‌های کنونی ایران و بیشتر در میان بافته‌های قزاق (کازاک) می‌توان دید. در میان بافته‌های ایران این ستاره‌ها را بیشتر بر ورنی‌ها دیده‌ام تا قالیچه‌ها.

نقش زمینه‌ی قالیچه هم بنا بر آرایش نقوش و قاب‌بندی آن‌ها به نظر می‌رسد که برداشتی از بافته‌های انسی باشد؛ منتهی ساده‌تر.

حاشیه‌های طرفین قالیچه هم حائز اهمیتند. چرا که نقوشی که بر آن‌ها بافته شده در میان قالیچه‌های خراسانی کمتر در حاشیه دیده می‌شوند و اگر بافته بشوند (زیرا اکثریت بافندگان عشایری و روستایی ایران سنی مذهب هستند و به ندرت زن و مرد و موجود زنده با آرایش رئال را بر قالیچه‌ها نقش می‌کنند.) بیشتر بر متن خودنمایی می‌کنند.

از دید من تنها آرایه‌ای که نشان از اصالت کردی این بافته دارد و شاید بشود آن را باقیمانده‌ای از نقوش سرزمین مادری کردها دانست، نقوشی هستند که بر زمینه بافته شده‌اند و در داخل قاب‌ها جای گرفته‌اند. بافندگان عشایر خراسان گل و بته را با این شکل و نقش نمی‌بافند.

این را هم باید اضافه کنم که رنگ آمیزی این قالیچه هم با رنگ آمیزی متداول در میان کردهای خراسان فرق‌های اساسی دارد و روشن‌تر و پرمایه‌تر و رنگارنگ‌تر است.