پشمینه بافت

این سایت یا به عبارت دقیق‌تری این حراجی، عکس یک سری فرش پاره-پوره با تاریخ‌های نجومی عجیب و غریب هم برای فروش و حراج گذاشته است روی صفحه اصلی کاتالوگ آنلاینش. بعضی از اعداد عجیب بودند، قرن شانزدهم، هفدهم، حتی قرن هجدهم به نظرم زیادی دور بود اما نکته دیگری که خیلی خیلی خیلی مهم‌تر بود، ترک بودن همه آن بافته‌ها کهنه پاره-پوره بود و تا جایی که من دیدم مثلاً یک نمونه افغان یا ایرانی در بینشان نبود. هزار پرسش ناگهان در ذهنم سربلند کردند که تبعاً حوصله ندارم بپرسم اما خلاصه کلام این است که چطور می‌شود که آن‌ها از این فرش پاره-پوره‌های خیلی قدیمی دارند و ما نداریم؟!!

چرا و به چه دلیل؟

و اینکه قدمت این پاره-پوره‌هایی که مثلاً چهار قرن سن و سال دارند را چطور تعیین می‌کنند.

البته برای شمایی که ممکن است زیاد در کار فرش نباشید می‌نویسم که ما هم فرش‌های خیلی قدیمی مثلاً چهارصد ساله هم داریم که اتفاقاً خیلی هم حالشان خوب است و غیر از پرزها که رفته و سابیده‌اند، باقی فرش کاملاً سالم است و مثلاً فرش‌های حرم امام رضا بودند که در زمان صفوی بافته شده‌اند و حالا در موزه همان مکان نگهداری می‌شوند اما پرسش این است که اگر اندکی در همین اینترنت یا بین کتاب‌ها بگردید فقط ترک‌ها و ... در موارد خیلی اندکی مصری‌ها که آن‌ها هم بر اساس جغرافیا و تاریخ، در آن زمان‌ها، بخشی از همین ترک‌ها به حساب می‌آمده‌اند، از این چیزها دارند و نمایش می‌دهند و صد البته در حراجی‌ها می‌فروشند و خدا عقل به اروپایی‌ها بدهد یا ندهد که این‌ها را می‌خرند. منظورم از این چیزها، فرش‌های پاره-پوره‌ای است که مثلاً کلاً بخشی از ترنج فرش باقی مانده است.

فرش کاشان - نیمه دوم قرن نوزدهم - تمام ابریشم، پرز: پشم - 180 × 271 سانتیمتر

من عکس را از سایت جوزان برداشتم ولی این بافته هم مربوط به حراجی وین دو پست قبل میشود در این آدرس که امکانی برای برداشتن عکس از روی سایتشان نیست! کاتالوگی هم برای دانلود نیست ولی میتوانید عکس بافته ها را به صورت آنلاین ببینید.

طبق گفته سایت جوزان شعر دور به دور از سعدی است که هست و شعری است که با این بیت شروع میشود 

ولی سایت جوزان به چیز دیگری هم اشاره کرده است:

بالای درخت کتیبه‌ای هست که ترجمه انگلیسی متن کتیبه را نوشته‌اند: "Order of Majesty Esmeil Waba Yahudi Irani" که اصلش احتمالاً باید چیزی باشد با این عنوان که "به فرمایش اسماعیل وبا؟ وابا؟ بابا؟ یهودی، ایران" من هر چه سعی کردم فقط کلمه فرمایش را تشخیص دادم و ایران و اسمعیل را ولی باقی را نتوانستم ببینم؛ کلمه یهودی را که اصلا تشخیص ندادم.

در این بین البته آن کلمه یهودی برای من بیشتر از بقیه اهمیّت پیدا کرد. پیش از این خواننده گرامی به ارتباط قالیچه‌های محرابی و یهودیان یا کلیمیان اشاره کرده بودند و من هم متنی را ترجمه کردم که اینجا گذاشتم اما هنوز رابطه یهودیان با قالیچه محرابی برایم روشن نیست. چرا یک یهودی باید سفارش یک قالیچه محرابی بدهد؟ با تأکید بر اگر و مگر قالیچه نماز بودنِ قالیچه‌های محرابی که البته من به کل این قضیه را با آن عمومیّت پرزرق و برقش رد می‌کنم.

فرش هریس - نیمه دوم قرن نوزدهم - 119 × 158 سانتیمتر

سایت جوزان در توضیح این قالیچه نوشته بود که در سال 1959 در قاهره خریداری شده است. برآورد اولیه قیمت حراجی 6000-4000 یورو

باقی فرشهای این حراجی را در این آدرس ببینید.

آیا پیش از این چیزی مشابه این بافته دیده بودم؟ ندیده بودم.

فرش کرمان

کرمانی اینچنین رنگ پریده و بی رنگ و رو؟

مقایسه کنید با فرش‌های کرمانی غرق در رنگ‌های درخشان، دستتان می‌آید چرا این کرمان بی حال رنگ ندار برایم عجیب است. بی گمان -در نظر من- زیبایی حاشیه چیزی است سوای بی رنگ و رو بودن زمینه رنگ ندار!

فرش کازاک - قفقاز - 1860 میلادی

این عکس هم از همان حراجی اسکینر آمده است و نشان اسکینر هم کنار قالیچه پیداست. برای من علاوه بر طراحی و نقش پاکیزه متن حاشیه فرش هم قابل توجه بود. بافنده نقشی اصالتا منحنی را به شکلی مطلوب با آرایشی هندسی بافته است.

سایت Skinner این کلگی زیبا را بر روی صفحه پیشواز حراجی جدیدش در این آدرس قرار داده است (لطفاً بر روی کلمه آدرس کلیک کنید شما را به صفحه حراجی جدید این شرکت خواهد برد).

در صفحه 34 کاتالوگ این حراجی در توضیحات مربوط به این فرش فقط به شمالغرب ایران و تاریخ 1850 میلادی اشاره شده است. این کاتالوگ به ما نمی‌گوید که این فرش دقیقاً در کدام نقطه از شمالغرب ایران بافته شده است. اگر از من بپرسید شاید می‌گفتم سراب ولی ویژگی‌های این کلگی قرابت چندانی با کارهای سراب ندارد. نقش‌ها درشت‌تر هستند و نوع رنگ آمیزی نیز با کارهای عموماً تیره و تار سرابی نمی‌خواند. به بافت فرش دسترسی نداریم و می‌بایست بر اساس ویژگی‌های ظاهری منطقه احتمالی بافت را حدس بزنیم. هریس؟ در هریس ندیده ام کلگی ببافند. آیا ویژگی‌های طراحی ما را به سمت نقاط مرزی‌تر نمی‌کشاند؟

فرش تبریز - اواخر قرن نوزدهم - 117 × 170 سانتیمتر

بین نقش این چند قالیچه نماز یا به عبارتی چند قالیچه‌ای که نقش محرابی داشتند و در این چند پست اخیر دیدید، چه شباهت‌هایی پیدا می‌کنید و چه تفاوت‌هایی با هم دارند. توجه داشته باشید که قضاوت ما در این نقطه فقط متکی بر نقشی است که می‌بینیم و کیفیت بافت یا تکنیک‌های بافت، چون دسترسی به آنها نداریم، مبنای قضاوتمان نیستند. وقت تحلیل نقش کوچکترین جزئیات هم اهمیت دارند.

Kurdish Niche Kilim, North West Persia, Azerbaijan. Dimensions 182 x 118 cm. 2nd half 19th century

عکس و توضیح از حراجی اسکیتر

Azeri, South Caucasus, Azerbaijan. Dimensions 216 x 189 cm. Second half 19th century

گلیم‌ها همیشه ساده و دوست‌داشتنی هستند اما چیزی که در مورد این گلیم بسیار برای من مهم و قابل توجه است، اندازه‌ای است که دارد. بزرگ‌تر از اندازه یک سفره است و مربع نیست (سفره‌ها دقیقا مربع نیستند اما همیشه شکلی بسیار نزدیک به مربع دارند). حاشیه پر نقش و نگار گلیم با زمینه ساده‌ای که دارد آشکارا متضاد است (این جمله بدین معنا نیست که گلیم‌های پرنقش و نگار با جزئیاتی از این دست نداریم بلکه در این دسته از بافته‌ها یک چنین ویژگی،معمولا، مشاهده نمی‌شود و زمینه و حاشیه به یک نسبت ساده هستند.) نقوش مثلثی شکل درازی که در حاشیه دو طرف رنگ‌ها بافته شده‌اند و رو به زمینه دارند، از جمله ویژگی‌های خاص سفره‌ها هستند که در سفره‌های بلوچی و کردی هم می‌توانید مشابهشان را بیابید. 

عکس و مشخصات بافته از حراجی اسکینر 

اینکه می‌بینید در این چند روز عکس فرش زیاد می‌گذارم فقط یک دلیل دارد آن هم این است که فصل حراجی‌هاست و روزانه گاهی صدها عکس را می‌نشینم و تماشا می‌کنم و گاهی چیزی را هم از آن بین اینجا می‌گذارم. اگر شما هم فرش دیدن را دوست دارید، این آدرس اخبار حراجی‌ها را می‌گذارد و در پایان به آدرس سایت حراجی لینک می‌دهد و می‌توانید به صورت آن‌لاین کاتالوگ حراجی‌ها را ببینید.

یک قالیچه بلوچی - شمالشرق ایران - اواخر قرن نوزدهم

سرخس - نقش ماهی درهم* 

عکس از اینجاست.

* نظر یکی از کارشناسان که زیر همین عکس توی فیس.بوق نوشته بودند. 

چیزی که با دیدن طرح به ذهن من رسید نقش ماهی درهم نبود، میناخانی بود. دیشب که دیدم جناب معماریان زیر عکس نوشته ماهی‌درهم یاد چیزی افتادم که به تازگی خوانده‌ام. یک تاجر آمریکایی (پی.آر.جی فورد) در کتابش مدعی شده که ماهی‌درهم و نقش میناخانی از یک ریشه هستند و هر دو از یک نقش واحد جدا شده‌اند. (من؟ نه موافقم و نه مخالف) شاید به همین دلیل است که من این نقش را میناخانی دیدم و کارشناس دیگری آن را ماهی‌درهم می‌داند. 

 ویژگی دیگری که این بافته دارد داشتن رنگ و بوی افشاریست تا بلوچی. بافته را می‌دانیم که بلوچی است ولی اگر بلوچی نبود یا از من می‌پرسیدند حتما در اولین قدم بین بلوچی یا افشار بودنش شک می‌کردم. (البته افشارها مشخصا چنین نقشی با چنین آرایشی نمیبافند.) مورد جالب توجه در این شباهت‌ها محل بافت این قالیچه است. اگر قالیچه در جنوب استان خراسان بافته شده بود یا در هر جایی که به افشارها نزدیک باشد می‌شد این شباهت را فهمید و توضیح داد اما سرخسی بودن این بافته و فاصله بسیار زیاد جغرافیایی کمی همه چیز را برای من مبهم می‌کند. 

حتی نمی‌خواهم زیاد مته به خشخاش بگذارم اما نسبت اندازه حاشیه به زمینه و پهن بودن حاشیه و حتی آرایش آن یادآور بافته‌های قفقازی است.

خبر برگزاری این حراجی اسپانیایی را دیروز در فیدخوان دیدم. فید سایت جوزان را باز کردم و نگاهی به آن انداختم و بستمش تا بعد خانه رفتن خبر را دقیق‌تر بخوانم و کارهای این حراجی را ببینم. تنها چیزی که خیلی به چشمم آمد و در آن لحظه برای من عجیب بود شباهت ظاهری عجیب این بافته - مشخصا قسمت وسط آن- با نقش ماهی‌درهم بود. با نگاه سرسری که دیروز به عکس‌ها انداخته بودم واقعا فکر می‌کردم نقش وسط نقش ماهی‌درهم است که طراح مدرنی آن را با نقش دیگری ترکیب کرده است. امروز که با دقت بیشتر آن را بررسی کردم دیدم خیر این بافته اصلا فرش نیست که بلوچی باشد که نقش ماهی‌درهم داشته باشد، بلکه ایکاتی است که در یک حراجی اسپانیایی به نمایش در آمده است. حتی نوع رنگ آمیزی هم این شباهت را در خود دارد.

خبر را اینجا خواندم.

"زبان زنان" عنوان این حراجی است. 

حراجی آلمانی و آمریکایی و انگلیسی زیاد دیده بودم؛ اسپانیایی خیر.

جالب نیست که همه حراجی‌هایی که این چند وقت در مورد آن‌ها نوشتم (ترجمه کردم!) زمان برگزاری همگی آن‌ها سپتامبر بوده... حراجی‌ها کیسه دوخته‌اند به چه بزرگی. باراک اوباما خرید و فروش فرش ایرانی را از 15 سپتامبر در این مملکت ممنوع کرده همه‌ی حراجی‌ها دست به کار شده‌اند و می‌خواهند قبل این تاریخ خوب مایه‌دار بشوند.

حراجی که امروز سایت جوزان در مورد آن نوشته هم تاریخ برگزاری‌اش 16 سپتامبر است. درست که این یک روز بعد است ولی تا تنور داغ است باید نان را چسباند.

حراجی Koller در زوریخ در تاریخ 16 سپتامبر. 140 قطعه فرش و قالیچه را به نمایش گذاشته که بین 100 تا 40000 یورو قیمت دارند. (به‌به خدا بدهد برکت)

عکس دو قطعه را هم جناب جوزان توی خبرش گذاشته که من عینا تکرارشان می‌کنم.

حاجی جلیلی آنتیک تبریز، اندازه 270x385cm ، Estimate 22.220 - 29.630 EUR

اصلا دلیل پرداختن به این حراجی این قطعه بافته بلوچ است. با اندازه    85-145cm و . Estimate 220 - 300 EUR

بدون شرح

یک نمایشگاه از فرش‌های بلوچی که قرار است از 22 تا 26 سپتامبر 2010 در ایتالیا برگزار بشود. (چه عجب بالاخره یکی پیدا شد برود سر وقت بافته‌های بلوچی!) مجموعه متعلق به David Sorgato است که اخیرا جمع آوری شده است. این جناب اولین نمایشگاهش از بافته‌های بلوچی را در سال 2007 در میلان برپا کرده و گویا نمایشگاه موفقی هم بوده است.

 جانمازی بلوچی 71×113  سانتی‌متر، حدودا 1900 میلادی

 قالیچه بلوچی، حدودا 1870، 88×141 سانتی‌متر

(این هم سجاده‌ی یا قالیچه‌ی نماز است. نقش درختی  که در وسط قالیچه بافته شده از دید من خیلی منحصر به فرد است. قبل این چنین نقشی با چنین نزدیکی به واقعیت درون یک سجاده‌ی نماز بلوچی ندیده بودم. بلوچ‌های سنی مذهب در رعایت اصول و دستورات اسلام پایبندی بیشتری نسبت به شیعیان دارند. به همین دلیل در بافته‌های بلوچی کمتر تصویری نزدیک به واقعیت دیده می‌شود. در مورد قالیچه‌های نماز سخت گیری‌ها دو چندان می‌شود و همه نقوش و تصاویر تجریدی و هندسی هستند.)

 جانمازی بلوچی 92×162، حدودا 1870 میلادی

(من نمی‌دانم قدمت قالیچه‌ها را بر چه اساس تعیین می‌کنند. قطعا برای این تعیین زمان از روش کربن 14 استفاده نشده است. اما از دید من با توجه به نقشی که درون محراب قالیچه جای گرفته قدمت این قالیچه آنچه که ذکر شده نیست و اتفاقا قالیچه در زمانی بسیار نزدیک‌تر بافته شده است. (این کاملا یک نظر شخصی است و هر ایرادی بر آن وارد است ولی من می‌توانم از ایده و نظرم دفاع کنم.))

 قالیچه بلوچی، حدودا 1890، 105×142

(اصل نقشی که در حاشیه بافته شده ترکمنی است و اصلا به خط ترکمنی معروف است. خروس(؟)های نقش شده بر زمینه را ببینید. (بلوچ یا بلوک به معنای تاج و کاکل است.) هشت ضلعی‌های نقش شده بر زمینه هم می‌توانند اصالتی ترکمنی داشته باشند و از بافته‌های ترکمنی گرفته شده باشند. یک تاریخ هم روی زمینه دیده می‌شود. سگ با وفا، ضامن امنیت هم روی زمینه نقش شده است. بافته شدن شانه‌ها بر بالای زمینه می تواند نشان دهنده‌ی سرجهازی بودن قالیچه باشند (این عبارت مربوط به نقش شانه از من نیست و نقل قول است).)

 بلوچ خراسان 1860، 96×110 سانتی‌متر

(به چگونگی نقش شدن بته‌ها دقت کنید. فکر کنم فقط بلوچ‌ها هستند که بته را بدین شکل نقش می‌کنند: شکسته و مضرس با چنان کجی خاصی در گردن نقش. نقوش درختی که شبیه به سروهایی هستند که زمان بچگی نقاشی می‌کردیم، اصولا این نقش بته را در بافته‌های بلوچی همراهی می‌کنند. توجه داشته باشید این همراهی درخت و بته هم خاص بلوچ‌ها است و در بافته‌های مثلا کردها یا افشارها یا لرها دیده نمی‌شود یا من ندیدم.)

کیف بلوچی از نوع بزرگش، 79×102 سانتی‌متر، اوایل قرن بیستم

(نمی‌دانم و هنوز نفمیدم که طاووس نزد بلوچ‌ها به چه معناست. جالب است که بدانید قو پرنده بومی استان سیستان و بلوچستان بوده است اما طاووس نه! (حتی نه در کل منطقه‌ای که همه‌ی بلوچ‌های ایران و پاکستان و افغانستان در آن ساکنند.) اینکه چطور طاووس وارد بافته‌های بلوچ شده و چطور اصولا روی کیف‌های (چنته‌ها و خورجین‌ها) بلوچی جای تقریبا ثابتی را به خودش اختصاص داده، هنوز برای من نامعلوم است.)

منبع: همچنان سایت جوزان

مطالبی که درون پرانتزها نوشته شده‌اند، به قلم خودم هستند و ربطی به اصل مطلب در سایت جوزان ندارند.

بافت کاشان، تمام ابریشم، نیمه اول قرن بیستم

اطلاعات بیشتر در مورد این فرش نفیس را با کلیک بر روی آن خواهید یافت.