پشمینه بافت

فرش افشار با نقش بته - جنوب ایران - قرن نوزدهم

یکی از زیباترین بته‌هایی که در ایران بافته می‌شود –البته به نظر من- این نقش بته است که مطمئن نیستم افشاری باشد و آنچه که نوشتم نقل قول است. نقش بته را در بسیاری از مناطق فرشبافی در ایران می‌بافند اما گزینه بسیار مهم در مورد این نقش –که از من نیست و نقل قول می‌کنم- این است که نقش بته را ترک‌ها نمی‌بافند و در منطقه قفقاز هم اثری از آن دیده نمی‌شود اما در ایران به ویژه در خراسان -بیشتر در بیرجند و مود و درخش-، کرمان –کمتر در فرش و بیشتر در شال-، ملایر، قشقایی‌ها و نمونه حاضر هم که یک بافته افشاری است که حوزه فرش‌بافی افشارها کرمان و به ویژه شهربابک است، بافته می‌شوند. بلوچ‌ها هم –چه در افغانستان و چه در ایران- این نقش را می‌بافند. 

 این بافته یک ویژگی خیلی مهم و برجسته دارد که سال‌هاست دیگر در بافته‌های جدید خبری از آن نیست. دو گلیم‌باف بالا و پایین این قالیچه را در بعضی از مناطق به ویژه در خراسان "سَرپِلاس" می‌نامند. (در مورد نام این قسمت در سایر بخش‌های ایران اطلاعی ندارم.) سرپلاس‌ها بخش تزئینی و محافظتی یک قالیچه به شمار می‌رفتند و همچنین مایه زیبایی بیشتر بافته بودند. نمونه‌های فراوانی از آن‌ها را می‌شد در قالیچه‌های بلوچی قدیمی دید اما امروزه بافتشان در میان بافندگان بلوچ تقریبا منسوخ شده است و بلوچ‌های افغانستان هنوز هم کمابیش به آنها وفادار مانده‌اند اما از آن ظرافت و زیبایی گذشته خبری نیست و از طولشان نیز کاسته شده است. اگر قالیچه‌ای یافتید یا دیدید که سرپلاس پهنی داشت مطمئن باشید که با یک بافته واقعا تحفه قدیمی طرف هستید و اگر قصد خرید دارید، لحظه‌ای شک نکنید. در بعضی مناطق هنوز هم سرپلاس‌ها بافته می‌شوند اما طول بسیار کمی دارند و به اندازه نمونه‌های قدیمی نقش و نگار ندارند. سرپلاس پهنی که این بافته دارد در ردیف اولی که بعد از گره‌ها بافته شده است، نیز نقش و نگار دارد (اگر اشتباه نکنم و کهنگی و سابیدگی را نقش و نگار نبینم!) و اگر واقعا نقش و نگاری در کار باشد تنها با اتکا به همین یک گزینه می‌توان ادعا کرد که با یک بافته واقعا ارزشمند روبه رو هستیم.