پشمینه بافت

لستر هال در کتاب گلیم به بافته‌های بربر، مراکش و آفریقا اشاره می‌کند و نمونه‌های فراوانی را از بافته‌های آن منطقه، تاریخچه‌ای مختصر و ویژگی‌های بافته‌ها را می‌آورد و می‌نویسد. کتاب گلیم در مورد گلیم‌ها و بافته‌های تخت‌باف و بی‌گره است و چیزی بیشتر در مورد کل بافته‌های این کشور به ما نمی‌گوید. وقتی این متن را ترجمه می‌کردم به کلمه Beni Ourain که رسیدم هیچ تصوری نداشتم (و هنوز هم ندارم) که این کلمه به چه اصلی اشاره دارد. متنی که در پی خواهد آمد حاصل جستجوی من در اینترنت است. نمونه‌های فراوانی را از این سایت در همین وبلاگ نشان داده‌ام. هیچ تخصصی در مورد بافته‌های این کشور ندارم در نتیجه تنها به ترجمه متنی که روی سایت گذاشته شده است اکتفا خواهم کرد.

اصل متن از اینجاست.

 

قالیچه‌های Beni Ourain: مجموعه‌ای از قالیچه‌های مرغوب مراکشی

مترجم: آرزو مودی

قبیله Beni Ourain در مراکش از 17 طایفه مختلف بربر که در کوه‌های اطلس زندگی می‌کنند، تشکیل شده است. بعضی از این طوایف از کوهستان پایین آمده و در دشت‌ها به کشاورزی مشغول هستند اما بسیاری دیگر هنوز در ارتفاعات کوهستانی به پرورش گوسفندان مشغولند. گوسفندان پشمی بسیار مرغوب تولید می‌کنند که طوایف Beni Ourain از آن‌ها قالیچه‌هایی زیبا می‌بافند. قبایل خاصی از رنگ استفاده می‌کنند. تا میانه قرن بیستم در مراکش نیز  منحصرا از رنگ‌های طبیعی استفاده می‌شده است. رنگ‌های طبیعی شامل حنا، برگ بادام، نیل، سولفات آهن، قرمز دانه و... بوده است. قالیچه‌های اصیل و تولیدات نیمه قرن بیستم Beni Ourain ساده و پیراسته بودند و در میان دکوراتورها و طراحان فضاهای داخلی، از سرتاسر دنیا، طرفداران بسیاری داشتند. 

      

    

زنان مهم‌ترین بافندگان این قالیچه‌ها هستند. عناصر تصویری را از تجربه‌های زندگی شخصی خودشان می‌گیرند و بر روی فرش‌ها نقش می‌کنند. معمولا نقوش خلق شده برداشتی از اتفاقات زندگی معمول آن‌هاست؛ تولد، باروری، طبیعت، زنانگی، زندگی روستایی، باورها و یا معنویت. بعضی از بافندگان این قالیچه‌های مراکشی معتقدند که این بافته‌ها می‌توانند به شکلی کاملا طبیعی ارواح شیطانی و خبیث را دفع کنند. از عناصر، وردها و طلسم‌های خوش‌یمن برای دور کردن چشم بد و رسیدن به خوشبختی و رفاه و آسایش استفاده می‌کنند. 

 

کوه‌های اطلس در مراکش

 

نقوش و سبک سنتی قالیچه‌های Beni Ourain عمدتا از خطوط سیاه و قهوه‌ای تشکیل شده است که اشکالی مربعی و انتزاعی را بر روی زمینه‌ای کرم رنگ یا تقریبا سفید می‌سازند. بسیاری از این فرش‌ها حاشیه ندارند؛ بعضی ریشه دارند و بعضی دیگر خیر (بعضی دیگر نیز ممکن است تنها در یک سمت ریشه داشته باشند). این قالیچه‌ها دست‌باف هستند و یک عمر دوام می‌کنند.

این قالیچه‌های بربر در اصل به عنوان روتختی یا پتو استفاده می‌شوند و کاربرد تزئینی برای کف‌پوش ندارند. ساختمانی شل‌وول دارند تا به راحتی فرم بدن را به خود بگیرند و پرز ضخیم و نرمی که دارند راهی عالی برای نگهداشتن گرما در آب و هوای سخت و سرد کوهستان اطلس است. 

گره‌ها به شیوه‌های کاملا مشخص و خاص بسته می‌شوند و بر اساس کاربردی که بافته دارد پرزها بلند یا کوتاه هستند. طلسم‌ها و نمادهای وابسته به آن‌ها که از الفبای کهن بربر خلق شده‌اند و نقوش هندسی که یادآور نقوش بومیان قدیم آمریکا، طرح بافته‌های ناواجو، هستند از جمله دیگر طرح‌های بافته شده بر این قالیچه‌ها هستند.

قالیچه‌های Beni Ourain که در میانه قرن بیستم و عمدتا در سال‌های دهه هفتاد قرن بیستم میلادی بافته شده‌اند رنگ‌آمیزی اغلب خنثی و نقوشی انتزاعی دارند و دقیقا به واسطه داشتن همین ویژگی‌هاست که در فضاهای داخلی و دکوراسیون مدرن به راحتی پذیرفته می‌شوند و جای می‌گیرند. شکل و ظاهر انعطاف‌پذیر و مدرن این بافته‌ها در کنار قیمت بسیار پایینی که دارند آن‌ها را تبدیل به گزینه و انتخابی مناسب برای مردمانی با سبک‌های مختلف زندگی نموده است.

حجم تولید این قالیچه‌ها پایین بود و حتی دو قالیچه مشابه هم وجود نداشت و مقاومت بسیار بالایی نداشتند. سایت‌ها و فروشندگان بسیاری را خواهید یافت که این بافته‌ها را می‌فروشند که بعضی قدیمی، بعضی نو و بعضی دیگر در میانه این دو دوره زمانی هستند اما فاکتور زمان و قدمت به واسطه ارتباط مستقیمی که با قیمت دستبافته دارد، بسیار مهم است. بسیاری از قالیچه‌های Beni Ourain در میانه قرن بیستم بافته شده‌اند و یافتن این دسته از تولیدات اصلا کار ساده‌ای نیست. بسیاری از قالیچه‌های جدید Beni Ourain در مراکش بافته نشده‌اند اما بسیاری از فروشندگان اصرار بر مراکشی بودنشان دارند چرا که طرح و نقش این دسته از بافته‌ها برداشتی از نمونه‌های مراکشی است. 

زن زیبای بربر

 

ویژگی یا تخصص خاص و روشنی را نمی‌توان برای متمایز کردن نمونه‌های قدیم از بافته‌های جدید یا نمونه‌های صرفا تجاری در نظر گرفت. نمونه‌های قدیمی‌تر بافتی نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر و طراحی به مراتب جالب‌تری داشتند. علاوه بر این فرش‌های "واقعی" هیچ‌وقت پهن‌تر از 2 متر نبودند در نتیجه اگر با قالیچه Beni Ourainمواجه شدید که 3 متر و نیم در 5 متر و نیم طول و عرض داشت (که تنها یک مثال است) با فرش نوبافتی روبه‌رو هستید که هرگز در مراکش نبوده است. 

زنان مراکشی در حال انجام مقدمات کار برای شروع بافت

فرش‌های باشکوه Beni Ourain مراکش به واسطه داشتن ویژگی‌های مدرنشان مورد توجه طراحان برجسته میانه قرن بیستم، آلوار آلتو، لوکوربوزیه، چارلز و ری ایمز، فرانک لوید رایت، مارسل بروئر و آرنی جاکوبسون قرار گرفتند. فرش‌های پشمالویی که پرزهای بلندی داشتند از جمله مهم‌ترین وسایلی بودند که در طراحی فضای داخی در میانه قرن بیستم فراوان استفاده می‌شدند. گفته شده است که بافته‌های Beni Ourain مراکش با طبیعت آراسته‌ای که دارند از جمله اسباب بسیار محبوب و لوکس به شمار می‌رفتند.

به دلیل استفاده فراوان طراحان برجسته قرن بیستم از این بافته‌ها، فرش‌های Beni Ourain مراکشی تبدیل به نماینده و نمونه مسلم عصری شدند که در آن سبک مدرن متولد شد. این قطعات استثنائی بافتی باشکوه، رنگ‌هایی شیک و نقوش تزئینی ناشناخته‌ای دارند. ترکیب چنین ویژگی‌هایی قالیچه‌های مراکشی را تبدیل به ملزومات نهایی برای برجسته کردن خطوط صیقلی و متمایز دکوراسیونی مینیمال می‌کند.

 قالیچهBeni Ourain مراکش

این یکی از آن اتفاقات خوب و شگفت‌انگیز تاریخ است که ارزش زیبایی‌شناختی دست‌آفریده‌های مردمانی از یک قبیله نیمه کوچ‌نشین در مراکش مورد تحسین و توجه طراحان بزرگ فضای داخلی قرن بیستم شمال آمریکا و اروپا قرار بگیرد. در حقیقت مجموعه‌ای از شرایط منطبق بر هم چنین نتیجه فوق‌العاده‌ای را به دنبال داشتند؛ این حقیقت که Beni Ourain چوپان و دامپرور بودند و به پشمی ظریف و مرغوب دسترسی داشتند، زندگی در کوه‌های اطلس، شکل سنتی زندگی که داشتند و تغییرات سریع طراحی که در دوران پیش از جنگ جهانی در غرب رخ داد از جمله عواملی غریبی است که بیشتر شبیه به داستان خیال به نظر می‌رسند اما کاملا واقعی هستند و در کنار یکدیگر باعث محبوبیت این بافته‌ها و محصولات این منطقه شدند.

فرش‌های مراکسی شاهدی زیبا از هنرمردمی هستند؛ بافندگان آن‌ها افرادی آموزش ندیده در مناطقی دور از دسترس و دور افتاده هستند. این فرش‌ها همچون دریچه‌ای است برای نیم‌نگاهی کوتاه به روح هنرمندی که آن‌ها را خلق کرده است. بی هیچ شکی این بافته‌ها بسیار مترقی‌تر از آن چیزی هستند که بسیاری از مردم فکر می‌کنند و به واسطه همین خلاف قاعده بودن این بافته‌هاست که مورخین هنر و مشتریان را به یک اندازه شگفت‌زده می‌شوند.

تقاضا برای فرش‌های باکیفیت مراکشی بسیار بیشتر از چیزی است که همیشه بوده است. به واسطه وجود بسیاری از ویژگی‌های متمایز فرهنگی که بدان‌ها ویژگی‌هایی بی‌همتا و شگفت می‌بخشد همواره چه در میان متخصصان و چه در میان مردمان عادی سرتاسر دنیا که مسحور زیبایی متمایز و بی‌انتهای آن‌ها شده‌اند، محبوب بوده‌اند. 

Beni Ourain و قالیچه‌های بربر

مراکش تاریخی طولانی در تولید بعضی از زیباترین فرش‌های دنیا دارد. سنت کهن بافندگی پیش از قرن هفتم با قبایل بربر، مردمان شمال آفریقا که در این زمان در مراکش زندگی می‌کردند، شروع شد. به مدت هزاران سال زنان این قبیله با الهام از آیین‌ها و نمادهای قبیله فرش‌های پشمی دستبافت بسیار زیبایی می‌بافتند. قبایل بربر هنوز هم در دامنه کوه‌های اطلس، جایی که تکنیک‌های کهن بافندگی حفظ شده‌اند و از مادر به دختر منتقل شده‌اند، در مراکش زندگی می‌کنند.  

بافندگان بربر امروز بخش مهمی از فرش‌های مراکشی دستبافتی که در بازارهای ما به فروش می‌رسند، را می‌بافند. فرش‌های مراکش در طرح، نقش و رنگی که در آن‌ها به کار برده می‌شود، بی‌همتا هستند چرا که هر قالیچه بدون استفاده از هیچ نقش، طرح یا راهنمایی بافته می‌شود. هر بافنده طرح‌ها و نقوش مهمی که در ارتباط با زندگی روزانه قبیله هستند را با برداشتی شخصی در قالب نقوش در قالیچه‌ها می‌بافد. 

فرش‌ها اغلب داستانی را از نیاکان قبیله یا زندگی بافندگان روایت می‌کنند که با اعتقادات قبیله و خرافاتی ترکیب شده‌اند که بخشی قوی از زندگی مردمان این مناطق دورافتاده روستایی هستند. داشتن ویژگی‌هایی مانند نقوش هندسی که اغلب نامتقارن هستند و رنگ‌های درخشان پرمایه یادآور شیشه‌های رنگی پنجره‌های کلیسا هستند. فرش‌های مراکشی گزینه‌های بسیار خوبی برای فضاهای داخلی و معماری معاصر امروز هستند. رنگ‌های پرمایه‌ای مانند قرمز، نارنجی، زرد، آبی، سبز و بنفش که با رنگ‌های طبیعی قهوه‌ای و سیاه ترکیب شده‌اند رنگ‌هایی را به نمایش می‌گذارند که بومی طبیعت، گیاهان و زندگی وحشی محدوده زندگی این قوم است. رنگ‌زاهایی که این رنگ‌های درخشان را تولید می‌کنند از گیاهان و توت‌هایی مانند حنا، ریشه روناس، انار، انجیر و برگ چایی به دست می‌آیند که فراوان در این کوهستان می‌رویند. پشم سیاه خودرنگ مستقیما محصول خود گوسفند و بزهای مو سیاهی است که از کوه‌ها بالا می‌روند و در آن دور و اطراف می‌چرخند. هر بافنده شخصا در مورد نقش و رنگ و طرح و شکل بافت تصمیم می‌گیرد که در نتیجه هرگز دو بافته شبیه هم نخواهند بود و ممکن است بافت هر فرش سال‌ها به طول بینجامد (واقعا؟.م) یک فرش مراکشی یک قطعه ارزشمند و یک اثر هنری است که می‌تواند به زندگی امروز زیبایی ببخشد. در صورت مراقبت این بافته‌ها دچار رنگ پریدگی نخواهند شد و پشم نخواهد سابید و یک فرش می‌تواند نسل‌ها جابه‌جا شود و باقی بماند.

اطلاعاتی بیشتر در مورد فرش‌های Beni Ourain

Beni Ourainگروهی از مردم مراکش هستند که در واقع از هفده طایفه بربری تشکیل شده‌اند که همگی از دامنه کوه‌های اطلس آمده‌اند. مردمی با زندگی نیمه عشایری که عمدتا چوپان هستند که در طول تاریخ دام‌هایشان را از کوه‌ها بالا برده‌اند و گله‌هایشان را از یک چراگاه به چراگاهی دیگر به دنبال خود کشانده‌اند. در بخشی بسیار وسیع با وجود پشم واقعا مرغوبی که این دام‌ها تولید کرده‌اند، این قوم، فرش‌ها و قالیچه‌هایی با کیفیتی عالی بافته‌اند. به دلیل گوناگونی و تنوع هفده طایفه مختلفی که  Beni Ourainرا تشکیل می‌دهند، تفاوتی ظریف و چشم‌نواز در طرح‌ها و نقوش موجود در این قالیچه‌ها و فرش‌ها دیده می‌شود. بعضی از طایفه‌ها تنوع رنگی را ترجیح می‌دهند که همیشه محصول رنگ‌های طبیعی است و بعضی دیگر نقوش و طرح‌ها را تک رنگ می‌بافند. 

 آن دسته از فرش‌ها و قالیچه‌هایی که بیش از باقی زیبایی‌شناسی Beni Ourainرا به رخ می‌کشند، بافته‌هایی هستند که نقوش هندسی دارند: خطوطی به رنگ سیاه یا قهوه‌ای که در کنار هم جای می‌گیرند تا به یک نقش جان ببخشند. ترکیبی از این گزینه‌های به ظاهر جدا از هم –پشم ظریف و مرغوبی که گوسفندان Beni Ourainآن را تولید می‌کنند و تمایل شدیدشان برای هنری هندسی و انتزاعی-بافته‌های Beni Ourain را در میان پرطرفدارترین بافته‌های موجود در بازار جای داده است. حمایت طراحان پیشرو میانه قرن بیستم، کسانی از جمله فرانک لوید رایت و لوکوربوزیه، از این بافته‌های ضخیم و پشمالو با نقوشی کاملا هندسی این بافته‌های قدیمی Beni Ourain به صف مقدم طراحی داخلی در دنیا آورد.

برچسب‌ها: فرش, فرش بربر, فرش آفریقا, بربر